NAUFRAGIO
|
NAUFRAGUS
|
1.
Bench'io non possa sanza lacrime e dolore ricordarmi della gravissima
iniuria quale io ricevetti dalla fortuna, o amici miei, pur deliberai
ubbidirvi. Racconterovvi el naufragio nostro, come mi dite ch'io faccia,
e udirete da me cosa degna di memoria e molto maravigliosa. E quando arete
inteso quanto io sia stato offeso dagl'impeti della avversa fortuna, o
omini ottimi, credo iudicarete la fortuna esser come altrove così e molto
in mare da temerla. Vorrei per eloquenza potere mostrarvi quanto fu el
nostro naufragio da piangerlo, qual noi per prova lo sentimmo pessimo
esser e troppo terribile, tale che non solo el mare ci è odioso, e simile
e' navigli ci sono a vederli molesti, ma e ancora el nome del navicare
ne perturba, e tanto mi dispiace ogni cosa marittima che io non amo chi
navica e iudicolo inimico di sé stessi e di sua salute. Ma poich'io vi
vedo molto apparecchiati a udirmi, narrarò la cosa quanto potrò breve.
|
1.
Etsi nequeam sine lachrimis et merore tam insignem inauditamque a fortuna
perpessam iniuriam animo repetere, viri amicissimi, nequeo tamen non facere
quin vobis, tantopere ut a me perpessum naufragium enarrem iubentibus, obtemperem;
geram vobis morem. At rem audietis ex me omnium memoria et admiratione dignissimam
atque, ut intellexeritis, viri optimi, quam omni genere calamitatum hoc
uno fuerim fortune impetu affectus, ni fallor, ceteris in locis, quibus
fortuna suum gerat imperium, tum multo maiorem eius ipsius fortune invidiam
et inconstantiam fugiendam, ac longe esse pertimescendam, iudicabitis. Et cupio quidem id posse eloquentia, ut rem ipsam, ut fuerit horrendam,
intelligatis. Nam nos quidem, qui duram illam fortunam perpessi fuimus,
quidvis rerum terribilium possumus aggredi quam rursus navigio et ventis
confidere; non profecto nostram ullis premiis salutem Neptuni perfidie committemus.
Tantumque me habet navigationis odium, ut nedum mare, sed ne eos quidem
qui ullis transfretationibus rem affectent, possim non vehementer, quasi
vite salutisque sue inimicos, odisse. At enim posteaquam vos video
maiorem in modum ad me audiendum paratos, rem quidem ipsam quam potero breviter
enarrabo.
|
2.
Trecento omini eravamo in una nave ben fornita e salda. Navicavamo colle
vele piene tutti iocosi verso el porto quale già innanti ne appariva.
Alcuni di noi, e in prima una fanciulla molto dilicata quale fra noi sposa
andava alle nozze apparecchiateli dal suo marito, si vestiva e adornava
con panni e gemme; e fra noi compagni erano chi constituiva la sera e
l'altro dì avere in quel porto molto piacere in cene e in feste, e così
tutta la nave brulicava di letizia in questi apparecchi. O fragile speranza
de' mortali! Per grave e atrocissima tempesta quale ruppe subito, mutati
e' venti, con troppa nostra miseria fu suvvertita la nave in modo che
di tanta moltitudine solo omini tre rimaseno in vita, io, quella fanciulla
sposa e un barbero servo. Cosa maravigliosa e incredibile! Qual fusse
fato non so, ma suvversa la nave, noi tre ci trovammo reposti presso alla
poppe della nave in luogo non bene atto a riceverene perché era picciolo
e ancora perché era pieno di ferramenti lì riposti al bisogno della nave.
Adonque ivi non potevamo bene stare senza ricevere qualche ferita da que'
ferri, e più eravamo summersi tutte le spalle in l'acqua quale conveniva
pelle fessure della nave tutta dalla tempesta quassata e aperta. E a queste
difficultà vi s'agiungeva che spesso per el comuoversi della nave picciata
dall'onde l'uno di noi urteggiava l'altro. Adunque miseri noi, molli e
premendo l'un l'altro e ricevendo or una or un'altra tagliatura e puntura
da que' ferri, sofferavàno tuttora presente la morte. Pur la necessità
a noi facea parere questo così sinestro luogo grato e assai troppo grande.
Per questo pregavamo Dio almeno ivi ne fusse licito sperare qualche salute,
e fra noi confortavamo l'un l'altro promettendoci men rea fortuna, ma
d'uscire di tanta molestia per allora non era che aspettare a noi né che
consigliarci. Né intendevamo dove in tanto mare fossimo traportati, e
questo ne parea ottimo per allora quanto potavamo sopra l'acqua con tutto
el capo alitare. In quale nostro misero stato, oimè, e quante morte vedevamo
noi! Ogni onda veniva con nostro eccidio. Pur mai, cosa maravigliosa,
mai in tanti pericoli la speranza abandonò l'animo nostro, né mai l'animo
mancò a sé stessi. Sempre fummo in questa fortitudine che sempre ne promettavamo
qualche bene. E a me, qual credea mai più potere rivedere questo sole
e questa luce, tornava in mente quello che dicono e' poeti che, quando
gli altri dii salirono el cielo, solo la Speranza rimase a fare compagnia
a' mortali posti in miseria e oppressi dalle calamità. E così sola questa
dea a noi infelicissimi era propizia, né ci lasciava soccombere a tanti
mali.
|
2.
Navi valida et munitissima trecenti ferme homines percommode ac ludibundi
plenis velis iam tum ex alto conspicuos procul a nobis visos portus petebant.
Nosque, atque in primis pulcherrima que una comes aderat puella, quam
paratis nuptiis adolescens primarius proximo ad portum oppido prestolabatur,
veste et huiusmodi rebus, ut fit, ad exitum ornabamus. Erantque inter
nos plerique qui amenissimo illo in portu cenas et festum diem, qui annuus
per id tempus autumni celeberrimus habebatur, velle postridie cum appulissemus
summa cum voluptate agere constituissent. Denique omnis navis letitia et congratulationibus
ardescebat. Interea,
o fragilis hominum spes!, repente, quasi emissa celitus peste, procella
oborta est tam atrox, ut vi austri et pondere velorum navis provoluta
atque miserandum in modum obruta inter undas extiterit. Quo factum quidem
est ut omni illa ex moltitudine, qui navi aderant, solus ego et barbarus
quidam ex Scythia, unicaque item nubilis puella illa delicatissima, quam
vir et parate nuptie expectabant, reliquis omnibus perditis, tanto e naufragio,
miro quodam et incredibili modo, evaserimus. Subversa enim navi, quo id
factum sit fato aut fortuna, penitus nescio. Sed fluctibus impellentibus
sorte quadam nos in angustum ad puppim locum coniecti convenimus; qui
quidem, cum ceteras ob res alioquin erat incommodus, tum etiam tam erat
angustus, ut trium vix hominum satis esset capax. Eumque ipsum locum multo
angustiorem et asperrimum non modica peracuta illic extra ordinem sparsa
et perseminata fabrorum ad navis usum coata ferramenta reddebant, ut ne
pedem quidem alterum absque accepto aliquo vulnere eo in loco firmare
admodum nobis licuerit. Adde quod extantes eractaque et sublata cervice
ab ultimo vix liberi eramus vite periculo, siquidem ad humeros usque sepulti
aquis, affatim per scissas eversi et quassati navigii rimulas influentibus,
abluebamur. Hisque difficultatibus illud item accedebat persepius ut,
dum navis ipsa vehementius in horam irrumpentibus undis agitaretur, nos
inter nos impetum facere alterque alterum indecenter collidere cogeremur.
Itaque proluebamur, provolvebamur contundebamurque.
Tamen et madidis et fessis et sauciis locum ipsum presens necessitas gratissimum
reddiderat satisque ac super ad modum amplissimus videbatur nobis, tametsi
non amplior erat quam ut animam ipsam trahere liceret. Eam ob rem superos
maximis votis precabamur, ut eo saltem loco nobis diutius salutem liceret
sperare.
Post hec hortari quisque alterum bonamque spem polliceri firmumque animum
instituere pro virili non cessabamus. De exitu tamen ex ea miseria per
id temporis erat nihil, quod aut consulendum aut pertentandum esse nobis
arbitraremur. Non enim quo essemus maris constituti per tenebras intelligebamus,
optimeque id nobiscum agi censebamus, quandoquidem vel os ipsum super
salum nobis erat fas extollere. Quo quidem miserrimo statu, quid putatis,
viri optimi, pro vestra prudentia, quam assiduas mortes hinc superarimus,
hinc expectarimus; omnis que paulo maior volvebatur unda, nostram ad necem
intumuisse arbitrabamur. Mirum tamen ut in hoc tanto vite discrimine spes
animum, animus vero ipse sese non deseruerit atque semper ea fortitudine
fuerit, ut de salute nobis continuo quippiam bene polliceretur. Ac sepius
id ipsum mihi admiranti et vix fieri posse credenti, ut solem lucemque
hanc essem amplius revisurus, in mentem redit spem unam esse in terris
deam que miseris sit comes relicta. Nam “hec dea, cum fugerent scelerata
numina terras, ex diis invisa sola remansit humo. Haec facit ut videat
cum terras undique nullas, naufragus in mediis brachia raptet aquis. Carcere
dicuntur clausi sperare salutem, atque aliquis pendes in cruce vota facit”.
Nos igitur nimirum
dea hec ipsa, que miseros et ceteris a diis desertos malisque oppressos
numquam destituit, minime passa est tantis ingruentibus in nos malis succumbere.
|
3.
Con lei durammo molte e molte ore per sino che 'l mare cominciò a meno
esser aspero, onde questo luogo ove eramo inchiusi meno divenne acquoso.
Non potavamo però pigliar modo di torci indi altrove, però che la nave
era suvversa e piena d'acqua. Pur cominciammo a riaverci un poco, e nettammo
el luogo da tanti ferri e gittammoli in molta parte fuori. Poi intenti
pelle fessure guardavamo se da parte alcuna ne si presentasse alcun lito,
e in questo guardare ogni onda che verso noi venia c'impauriva a morte.
Parseci vedere qualche monte a lungi; quinci in noi nacque tanto desiderio
di condurci in terra che fra tante molestie questa fu la maggiore, e dove
testé sommersi in acqua sino al mento non più credavamo che solo potere
respirare, ora da quello ultimo pericolo liberi non potavamo patire le
veste indosso molli. Nudammoci in molta parte, e in quella fortuna perduto
ogni cosa lodavamo Idio che avamo da potere assederci benché maldestri.
Sarebbe istoria lunga raccontare quante varie memorie e ragionamenti nei
nostri animi e fra noi in quello spazio soveniano. Eravi el dolore delle
cose perdute, eravi la letizia della già presso veduta terra, eravi speranza
insieme e paura d'ogni cosa futura, tale che quasi eravamo alieni e fuori
d'ogni nostra mente. Conferivavi la lunga vigilia, el digiuno, el freddo,
per quali eravamo si può dire spacciati, tale che ciascuno di noi e pe'
suoi mali e per la misericordia de' compagni posti in simile calamità
nulla quasi potavam di noi stessi.
|
3.
Ea iccirco comite duratum a nobis est, quoad post multas horas mare ipsum
cepit mitescere. Et locus ipse quo reclusi eramus, fluctibus parumper
inundari desiit. Non tamen inde uspiam ut liceret progredi ullus a conceptis
subversa navi aquis locus dabatur. Ea de re primum nonnihil resipiscere
occepimus, locumque ipsum, omni ferramento magna ex parte eiecto, ut paulum
considere liceret coaptavimus, perque rimulas unde tum antea facessere
navis destiterat diligentius siquid se nobis terrarum e conspectu offerret
spectabamus, interque conspiciendum adventantes undas, ne nos funditus
obruerent momentis ipsis, expavescebamus. Tandem cum e regione montes
fortasse aliquos vidisse nos pronosticaremur, tantum in nos petende telluris
desiderium exarsit, ut ceteras inter molestias id esset unum maxime, quod
nos non in postremis excruciaret. Tandem paulum ut oportuit refrigerato
desiderio nos, qui prius sepulti aquis nihil plusquam ut spirandi tantum
integra esset nobis potestas exposcebamus, nunc ab ultimo illo vite diu
perpesso periculo facti liberiores vestes pati madidas haud satis poteramus.
Magna iccirco ex parte nudi, et quantum nobis tum erat fatum rebus omnibus
amissis hunc ipsum aliquem sedendi et quiescendi fore locum datum inter
nos congratulandum ducebamus. Longum
esset referre varia illa que sic considerantibus nobis per id temporis
nostros in animos atque sermones incesserint. Nam
et dolor amissarum rerum et letitia iam sese ostentantis salutis et spes
et metus futurorum nos dementes et ab omni pectoris verborumque constantia
prope alienos habere occeperat. Accedebat quod cum insomnes, ieiuni, frigentes
languidique contabesceremus, tum et partim quisque suis malis, partim
communi inter nos mutuaque misericordia attriti confectique vix satis
nostri compotes essemus.
|
4.
In questo modo stemmo due dì, fra quali mali solo uno era quello che noi
atterrava, la fame. Pareaci meglio già prima essere periti che ora vivere
in tanto desiderio di saziarsi. E in prima quel barbaro nostro compagno
in tanti infortuni, di natura feroce e d'ingegno bestiale e audacissimo,
arse in tanta sevizia che e' tentò cosa inaudita, incredibile e degna
di biastemarlo. Porsesi a me presso alla orecchia tutto interriato nel
viso, coll'alito tremitoso, e denteggiando, e prima susurrando cominciò
pregarmi e pregandomi alzò la voce persino a garirmi, dimandandomi ch'io
lasciassi ucciderli quella infelicissima fanciulla compagna mia in questa
acerbissima fortuna, per pascersi. La fanciulla che sentiva que' ragionamenti,
aimè, non posso dire quanti pianti fussero e' suoi! E a me tanta atrocità
di questo barbaro, e la misericordia di questa pura e tenera fanciulla,
ah, e quanto mi perturbò! Temea per lei, temea e per me stessi, e cominciai
a ripensare molte e molte cose, e dicea: siamo noi servati da tanta e
sì rabbiosa tempesta per esser cibo a questo barbaro? Piansi. Pur con
parole rattenea quel bestiale da tanta crudelità. Ma quel barbaro già
già fiameggiava rabbia con gli occhi e gridava: “Occidianla”. Io col tempo
subito consigliato, gittai ogni resto di que' ferramenti ch'ivi restavano,
acciò che quel mostro non potesse quanto e' cercava. Eimè! E chi referirà
te, o misera fanciulla, quale avevi ogni tua salute posta solo in lacrime
e preghiere? O pietà, che non solo a me qual sono pietosissimo, ma e ancora
a quel barbaro vidi movesti le lacrime! Io adunque, volto alla fanciulla,
dissi pigliasse buono animo, non bisognar quivi lacrime ma virtù; adonque
stesse meco in piè e non giacesse in quel dolore, che se bisogno accadesse,
potessimo due con fermo petto ossisterli, che sarei col favore di Dio
galiardo combattitore contro tanta immanità, e a Dio esser comendata la
nostra piatà.
|
4.
Itaque integre biduum eo pacto pertulimus. Que omnia inter nostra mala
durissima et crudelissima, nullum erat quo vehementius urgeremur quam
fames. Fame enim eo adducti fuimus, ut mortem obire quam illam ipsam diutius
perpeti vitam commodius statueremus. Et in primis barbarus ille infortunii
comes, quod et natura ferox et ingenio procaci audacissimoque esset, tantam
in sevitiam exarsit, ut rem incredibilem, facinus inauditum et omnium
memorabile exsequi aggressus sit. 'O male, uti aiunt, suada fames!' ad
aurem enim sese meam barbarus anhelans, pallens, spiritu intremitans et
dentibus infrendens adegit, precarique susurrando primum cepit, mox paulum
sublata voce etiam convitio exposcendo instabat, uti puellam ipsam comitem
interimeremus qua depasceremur. Puella, cum de capite agi subaudiret,
non est referam quantos luctus innovaret. Mihi vero execrandi facinoris
atrocitas et tenerrime pureque puelle misericordia et pro me ipso timor
ab immanitate barbari animum in maiorem modum incussit. Ergo mecum ipse
plurima pensitare occepi. Atqui:
“en, inquam, a tempestatis rabie servatine sumus ut barbaro cruentus cibus
simus?” et collachrimavi. At barbarus oculis iam tum flammas iactantibus,
ut scelus perpetraremus propalam admodum clamitando efflagitabat. Iccirco
ipse, quod unum pro necessitate consilium occurebat repente, nequid tetrum
et truculentum illud monstrum temere fortassis auderet, diligentissime
iterum atque iterum lustrato loco quicquid vel minutissimi ferri apud
nos reliquum aderat eieci, ut felices tum nos pro rei opportunitate arbitrarer,
quod insano et furenti ferrum ad perpetrandum facinus deesset. Sed quid
hic referam puellam illam miserrimam, que quidem tremens, expavefacta,
omnem opem ad suam salutem in lachrimis et precibus posuerat; o pietatem,
eiusmodi edebat voces, eiusmodi preces, ut non modo mihi, quem natura
mitissimum procreavit, sed vel barbaro interdum excuteret lachrimas. Ego
autem, in puellam versus, bonam spem bonumque ut susciperet animum iussi;
non hic lachrimis, sed animi virtute opus esse, staretque edixi quo manum
ad salutem tuendam, si opus sit, forti possit pectori afferre. Ipsum
enim me, superis iuvantibus, contra crudelitatem strenuissimum futurum
bellatorem. Superos enim sanctissimam piissimamque causam nostram non
spreturos.
|
5.
All'ultimo, ove quella bestia non restava, io irato: “O sceleratissimo”,
dissi, “non cesserai tu da tanta iniuria contro a questa misera fanciulletta,
qual piange, prega, qual è stata e ora è con noi in tanta mala sorte doppo
tanti casi? Tu omo, tu vorrai farti pasto un corpo umano, tu pascerti
delle membre vive? Ramentiti tu esser o no omo? Qual tigre sarà mai simile
a te? Qual animale affamato, voracissimo non perdona a simili a sé? Tu
fai questa tua fame maggiore non ben sopportandola. Témperati, ché certo
meglio la porterai, e gioveratti sperare meglio. Né per certo siamo dalli
dii servati da tanti mali a questa crudelità, ma per loro pietà a salute
siamo e a testificare la loro benignità servati; ché se così non fusse,
terzo fa dì con gli altri saremmo periti. Ora se saremo piatosi, questa
speranza quale li dii piatosi ci hanno mostra, sarà con grato ed espettato
bene”. E così adonque dava io opera di distorre quel barbaro da tanta
immanità. Ma voi, o amici miei ottimi, che animo credete fusse el mio
mentre ch'io dicea? Qual'erano cose ch'io meno volessi prima che vedermi
innanzi quella belva con quel fronte aspero e apparecchiata d'ogni parte
a crudelità? Ma sostenea me stessi con l'animo presente, e curava ogni
salute di quella fanciulla. Questo ultimo troppo mi comosse quando con
un grande urlo quel barbaro gridò: “Un di voi convien che muoia”. Ed esasperato
infuriò tanto che biastemò Iddio, e colle mani già me opprimea. O spettaculo
durissimo! La fanciulla impaurita mi si getta a' piedi, pregami. El barbaro
già presto e arrabbiato cominciava essequire la crudelità. Io in mezzo
consolava costei, sgridava quest'altro e me straccava. Quel pessimo barbaro,
quanto io più li distoglieva ogni suo brutto incetto, allora più ardeva
in rabbia. Oimè, alla fanciulla già erano mancate le lacrime, e a me apresso
questa bestia non più erano preghiere. Questo furioso rompe e con tutte
le forze si getta a questa misera fanciulla per strangolarla. Qui benché
stracco e languido pe' sofferti sinistri, pur da tanta indignità mi nacquero
forze, e presi questo arrabbiato quale ora verso la fanciulla ora verso
di me con morsi, con pugni si inasperiva, sudai tanto ch'io glielo tolsi
da dosso. Presi con tutte due le mani mie la sua destra mano e svolsigliela
drieto alle spalle con tanto impeto che pel dolore egli urlò. Tennilo
tanto che la fanciulla m'aitò e presegli l'altra mano e simile la svolse.
Contenemmolo tanto che stracciata la camicia della fanciulla e fattone
una e un'altra fascia legammo drieto le mani a questa bestia quale per
sino alle tavole della nave co' denti e con urti schiantava e fracassava.
|
5.
Postremo cum nos bellua immanis barbarus ille obtundere expostulando non
desineret, iusta ira irritatus quod benignis eum dictis nequissem castigare,
in huiusmodi convitium irrupi: “O scelestissime, tune tandem plorantem,
deprecantem, miseramque hanc tam duri nostri infortunii consortem, tantis
casibus afflictam, non desines perterrefacere. Tu humanum corpus, homo,
et viva membra tibi pastum appetes nefandissime. Tene hominem esse non
meministi? Et quam tu adeo efferatam tigrim dabis tibi similem? quod tam
reperiri poterit animal vorax, quin cognatis, ut aiunt, maculis non parcat?
Tu te tibi efficis hanc male ferendo famem acerbiorem, quam quidem si
tibi temperes procul dubio commodius perferes et meliora sperasse iuvet.
Non profecto a tanta tempestate ad tantam crudelitatem servati sumus a
diis, sed quantum ex superum pietate interpretari licet, ad salutem et
ad deorum beneficium testificandum servamur. Alioquin
antiquius fuerat nudio tertio cum reliquis naufragis mortem obivisse.
Neque diffido, si pii erimus, ostentata iam magna ex parte et porrecta
pietate deorum misericordia nobis dabitur, ut quam primum ex his malis
nos vindicatos congratulemur”. Itaque eiusmodi
illum conabar dictis absterrere a scelere. Sed vos obtestor, o amici et
viri optimi, quid mihi tum animi fuisse ea dicenti existimetis? quid me
non tam maluisse quam non coram illam belluam truci aspectu hiantem, hirtis
ad frontem crinibus, ad ultimam crudelitatem gestientem intueri? Ferebam
tamen me ipsum animo presenti, et in omni adversus puellam officio detinebam.
Sed illud me penitus acri officio oppresserat, quod barbarus ad immanitatem
ultimam adiecit. Magno enim emisso eiulato: “Aut me, clamitans inquit,
mactate, aut vestrum profecto alter cadat necesse est”. Dehinc ira una
et fame exasperatus ad id furoris devenit, ut tumultuosius in nos invehens
maximis vocibus deos execrari inverecundissime auderet manumque propius
intenderet. O
durissimum spectaculum! Hinc puella, quantum
loci angustie patiebantur, formidolosissima nostros se ad pedes provolvebat
sibique uti parceremus deprecabatur. Hinc barbarus ad facinus accinctus
et pronus iam iam ad vim irrumpere constituerat. Ego medius, hanc consolando,
hunc absterrendo, dictis fatigabar. At ille, quo accoratius dissuadendo
contendebam, eo efferatius in rabiem excandescebat. Itaque puelle insonti
lachrime et mihi pro immerita apud immitissimam belluam oranti preces
deficiebant, cum demens et furiis debacchatus truculentissimus barbarus
in teterrimum scelus irrupit. Nam procumbentem nostros ad pedes precabundam
puellam totis viribus manibusque ad eius illius guttur iniectis, ut opprimeret,
superincubuit. Tum mihi languenti et ob perpessa incommoda penitus enervato,
indignitas immanissimi sceleris et puelle misericordia vires excitarunt,
belluamque ipsam cum in puellam tum et in me frementem morsibusque crassantem
multa vi desudans averti, eiusque furentis manu dextra meis ambabus manibus
apprehensa, brachium ad tergum intorquens, ut pro dolore eiularit, detinui,
quoad uti inter luctandum imperarem. Puella positis lachrimis virilem
suscepit sua pro salute animum et ad debellandum atrocissimum hostem operam
auxiliumque adhibuit. Nam levam quidem manum, qua soluta quidem barbarus
infestissimum sese nobis prebebat, correpsit et adtortam in tergum adduxit;
mox ultimam linteolam, que exutis reliquis madentibus vestibus supererat,
discidit in fascias ut illis ambas ferocissimi barbari manus penes terga
revinxerimus. Nonnullos tamen in eo duello morsus atque in femore gravissimos
plerosque pugnos excepi, qui quidem, tametsi erat constrictus, voce territando
genibusque et calcibus et morsibus cum puellam tum et me lacessere nequicquam
ut poterat intermittebat, tabulataque ipsa navis dentibus demordebat,
dislacerabat, mandebat.
|
6.
Scrivono le storie di Sagonto, di Ierosolima, di Cassilino essere stato
chi rose le funi, le scorze de' legni, le pelle delli scuti, chi mangiò
erbe pestifere e chi per fame mangiò e' figliuoli, essere stato chi si
gittò in fiume, chi si precipitò da' muri per tedio della fame. Visto
quello ch'io vidi, ogni cosa e più ne credo. E voi, amici miei, pregovi
insieme con meco ripensiamo qual fusse allora la nostra sorte e condizione.
Da quanta speranza, da quanta lieta espettazione in ultima desperazione
cademmo noi! Da quanto gaudio in quanto pianto e miseria! Noi che con
sì secondi venti poco innanzi venavamo a casa, a' quali la fortuna promettea
ogni bene, guadagno, festa, piaceri, quali speravamo abracciare e' padri,
la moglie, amate nostre e care anime, a' quali non parea navigando più
potere altra facilità dalla fortuna altrove domandare, - noi subito vedemmo
toltoci dinanzi e' nostri benivolentissimi compagni e fedelissimi amici.
Noi, quali la fortuna avea coniunti in pari caso, tra noi divenimmo capitali
inimici, e tanta ne fu mala avversità che a pena ne fu licito piangere
la nostra miseria. Ma lasciamo questi pianti che non ci basterebbe el
dì.
|
6.
Nimirum igitur, Silio poete ut assentiar, ipsa a nobis perpessa calamitas
edocuit, qui etsi ultimi periculi metu parumper a fame sentienda alieni
eramus, eam tamen esse durissimam et intolerabilem sentiebamus. Nihil
enim tolerare piget rabidi ieiunia ventris; insolitis adigunt vesci, ut
nunc quidem queque de Sagunto, queque de Hyerosolima, et queque de Cassilino
oppido litteris tradita sunt, facile apud me fidem faciunt: fuisse qui
rudentes, qui ligneos cortices, qui scutorum pelles, valvarum vectes,
pestiferasque herbas ac denique et qui filios fame tracti comederint.
Et fuisse quidem nonnullos, qui pre fame in Tybrim, aut e muris nudos
inter hostium tela precipites sese dederint. Itaque, o amici, queso, animis
vestris mecum repetite, que nostra tunc fuerit sors atque conditio, quanta
de spe, quanta de expectatione, in rerum omnium desperationem, quanto
de gaudio insperatum in luctum ceciderimus. Qui enim aura tam facili tamque
accommodatis ventis paulo ante utebamur, quibus fortuna queque vellemus
sponte polliceri videbatur, qui leti ex navigatione illa lucra quam maxima
nobis despondebamus; qui postridie futurum expectabamus, ut coniuges,
parentes, liberos, deosque penates amplexu detineremus; qui denique plus
deesse nihil arbitrabamur, quod navigantibus nobis optandum diiudicaremus,
hi repente bona diripi, socios perire, nos ipsos, quos et fortuna et periculum
coniunxerat, inter nos infestissimos experti sumus, ut vix, non dico ferende
calamitatis, sed ne lugende quidem potestatem nobis concessam intelligeremus.
Sed hec missa faciamus. Non enim ad deplorandam calamitatem dies sufficeret.
|
7.
Adonque era el barbaro legato come dissi; noi pur pieni stavamo di paura
che se si sciogliesse di nuovo, non bisognasse cominciare nuova zuffa.
In questo sopragiunsero alcuni pescatori da' quali el tronco nostro della
nave era stato da lungi veduto. Noi ch'eravamo intenti a guardarci dal
nimico bestiale conchiuso con noi, udite le voci de' pescatori, non posso
dire quanta allegrezza ne impiette. Per letizia perdemmo la voce, stemmo
muti tanto che que' pescatori, non vedendo guadagno da quella squassata
nave nostra, deliberavano partirsi. Ivi noi ne accogliemmo e quanto potemmo
con gran voce pregammo aito. Accostoronsi a noi, a' quali fu di tutte
le cose nulla primo che domandargli che solo ne porgessero che mangiare.
Aresti veduti que' di fuori lacrimare, e que' dentro siniozzando aresti
udito con troppa umilità pregare. Dolce era all'uno e all'altro queste
lacrime e questa pietà. Quelli ne confortavano, noi fra noi ne abbracciavamo
pieni di tenerezza. O Iddio, quanta e quanto subita mutazion in noi d'ogni
animo! Costui quale la fame avea fatto nostro atrocissimo inimico, quale
appetiva nostro sangue e vita, questo barbaro quale con tanti sudori avamo
colligato, quale tanto temavamo, odiavamo, costui ci fu subito conciliatissimo
e in tanta sofferta con noi miseria agiuntissimo, costui ci fu ora slegato
caro abbracciarlo. Che se forse sarà chi dica che mali tempi generano
mali costumi, e facile essere a' beati e ben fortunati usar pietà, forse
non errarà. E' pescatori non aveano ivi pane, ma per le fessure della
nave pinsero alcuni pescetti. Accuso el mio, se così vi pare, mal costume.
Subito mangiai quel crudo. La fanciulla per questa profertali salute quasi
essanimata fuor di sé stava. Ma quel barbaro, - non so la cagione, sannola
e' fisici, - el quale poco inanzi parea potesse divorare uno uomo intero,
testé né pur potea mordere un pescetto.
|
7.
Ad rem redeo. Itaque cum illum recinctum haberemus et rabidum expavescebamus,
ne si fascias disrupisset iterato ad dimicandum revocaremur atque impelleremur,
superum gratia et pietate nonnuli nos parva ex cimba piscatores longe
a litore naufragii reliquias dinovere, ad nosque, qui veluti pro castris
ad excubias hostem precavendum intenti eramus, advolavere; quorum voces
cum exaudissemus, non facile dici potest quo subito gaudio affecti fuerimus.
Rem dicam fortassis raram, sed veram quidem: nobis pro letitia vox et
pene omnis anima defecit, ut iam piscatores alia inter se agentes, cum
illic subversa excussaque navi nihil lucri sibi affore animadverterent,
de deserendo consulerent; qua de re nos ipsos collegimus et maxima qua
potuimus voce opem precati sumus. Cum autem illi audissent, nihil fuit
rerum omnium quod apprime exposceremus, quam ut aliquid interea preberent
quo famem quota ex parte sedaremus. Vidisses
mutuas illic lachrimas et singultus et dulce utrimque pietatis studium.
Namque illi hortari, nos inter nos amplexari. Proh, superi boni,
quanta illico in nos et quam subita animorum immutatio invasit! Quem enim
sevissimum nobis inimicum vite et sanguinis nostri avidissimum ipsa fames
effecerat, nunc eundem perpessa miserie societas mirifice conciliatum
reddidit; quem colligatum metueramus atque oderamus, eundem nunc a nobis
resolutum, multa cum caritate amplectebamur. Quod si qui fortassis aiunt
mala tempora malos consuesse excitare mores, et beatum quemque facile
futurum pium, non mentiuntur. Sed rem ipsam prosequamur. Post
hec piscatores, quod panes apud se non haberent, binos singulis pisciculos
per scissuras hyantis navis intrusos condonarunt. Meum quidem seu fatum
seu flagitium accuso, crudum illico piscem exedi. Puella quidem
pre letitia penitus exanimata exciderat. At barbarus, quanam id ratione
evenerit physici ipsi viderint, qui huiusmodi rerum causas perscruptantur,
mirum quidem ut is qui paulo antea posse hominem integrum vorare visus
sit, idem ne ad pisciculum demordendum potis fuerit.
|
8.
Comincioron que' pescatori in ogni modo a volerci aprire da uscirne. Non
poterono, ché altro non avean che remi atti a rompere e' tavolati. Adonque
“Addio”, dissero, “siate di buona voglia. Qui saremo subito con molti
ferri, e con noi verrete”. Noi, benché conoscessimo quella essere nostra
salute, non è facile dire in quanto merore cademmo da molta letizia vedendoli
partiti; e tanta ne tenea cupidità d'uscirne che dimenticammo ogni da
noi sofferto pericolo accusandoci stolti che gittammo que' ferri co' quali
testé apriremmo via a uscirne. Così non levavamo occhi da dosso a que'
pescatori quali per salvarci da noi si partiano. E parte ci dolea meno
vedere chi ne salvava, e parte desideravamo ne fuggissero prestissimo
per salvarci. Ed eravamo lieti insieme e mesti. E più preghiere allora
al mare pacifico facemmo e più voti per la navigazion de' pescatori che
non avamo in la nostra tempesta fatte per noi. Aspettammogli parecchie
ore agitati da tanti sospetti che io posso affermare che queste sole ore
a noi furono più gravi che tutti e tre passati tempestosi dì.
|
8.
CCpere deinceps piscatores omni argumento incumbere, ut fenestram nobis,
dilaceratis asseribus et ruptis corbibus navigii, aperirent ad exitum.
Quam ob rem, cum preter manus ac remos argumenta reliqua omnia ad id exequendum
deessent, nos optimo esse animo atque valere, quoad pervicissim ab se
cum serra ac bipenni revolarent. Id nos, etsi ultimum salutis nostre remedium
esse intelligeremus, non tamen facile dixerim quantum in merorem ex ultima
letitia illorum discessu reciderimus. Periculi perpessi pre cupiditate
exeundi immemores, dementiam nostram incusare cepimus, siquidem que suppeditassent
ferramenta eiecerimus, que quidem nunc ad salutem accommodarentur. Itaque
nusquam a decedentibus piscatoribus oculos amovebamus, eosque tam repente
e conspectu nostro esse abituros, partim beneficii memores dolebamus,
partim expectate salutis gratia letabamur; pluraque tum pacato mari pro
illorum navigatione quam pridie pro nostra salute metuabamus et precabamur.
Qua
de re infinitis illos votis abeuntes prosecuti sumus. Eos horas aliquas
expectavimus, tantis suspitionibus agitatis animis ut hoc auderem affirmare:
has nobis solas horas quam integrum elapsum nobis in tempestate triduum
fuisse graviores.
|
9.
Pur rivennero a noi e' pescatori presso a sera con liete voci qual fanno
chi torna trionfando a' suoi cittadini. Noi non potavamo languidi e attriti
referire loro pari letizia colle voci. Adonque in fretta rotto el lato
della nave ne riceverono in quella barca sua, ove doppo un poco soluti
da maggior cure guardammo l'uno l'altro. O Dio, quali erano e' nostri
visi! El naso fatto acuto, le labbra flappe pendeano, gli occhi fuggiti
ed evacuati, la barba setosa, le guance squalide, tutti osceni e simili
o più sozzi in vista che que' che già tre dì fussero stati morti. Tanto
indizio in noi era della nostra sofferta calamità. Que' pescatori, quando
ne guatavano, per pietà lacrimavano. Noi fra noi, credo, pazzeggiavamo
per letizia, beffavamo e' nostri visi, e insieme domandavamo a cui fusse
la faccia più atta a nozze. In questa ecco in una barchetta a remi velocissima
el marito nuovo della nostra fanciulla, ch'avea udito della nave trovata
entrovi chi e' dubitava. Avea costui in dito l'anello, entrovi una gemma
rara e conosciuta, quale solea portare el mio carissimo fratello perito
in quel nostro naufragio: avealo questo sposo avuto da chi trovò el corpo
esposto sul lito. Abbraccioronsi quelli sposi. La fanciulla ricevuta in
seno del suo dolcissimo amatore tutta svenne in bràccioli. Io, che vidi
in dito dello sposo l'anello del mio ottimo fratello, per desiderio ancora
svenni. Credo che chi ci vide molto si comovesse non so se più a piangere
e' nostri mali e a misericordia e dolore, che a gaudio e letizia di tanta
comutazion di nostra fortuna. Indi imparai, amicissimi miei, a nulla mai
disperarmi. Siate felici.
|
9.
Postremo cum diu expectati horam ante vesperum et crepusculum redissent,
veluti qui triumphum agunt, vociferantes, nos cum lachrimis pares referre
voces, quod pro erumna exangues essemus, non valebamus. Itaque denique,
raptim effracto navis latere in piscatoriam scafam recepti consedimus.
Cumque inter navigandum paulum constitissemus, maioribus soluti curis
despectare alter alterum, superi boni, quales erant nobis vultus! Stabant
nares effete, peracuta labia flacca et vieta dependebant, oculi exhausti
retrusi latebant, barba pedosa, setosa, squalida, totaque denique corporis
facies aderat obscena, ut ab his qui triduo mortui extiterint specie differre
nos nihil affirmasses; tanta in nobis perpesse calamitatis inditia apparebant,
quos piscatores cum intuerentur commoti pietate collachrimarint. At nos
inter nos pre letitia, uti arbitror, desipientes, alterutros visus irridere
ac mute rogare cuinam esset facies ad sponsalitium decentior. Dumque hec
inter nos ageremus, scafa quedam altera, maximo et citatissimo remorum
appulsu, ad nos convolitavit. In ea is qui sponsus esset futurus advehebatur
properans, quod audisset naufragam esse navim repertam superstitemque
puellam adesse. Evenit forte ut sponsus ipse annulum gemma insignem, quem
meus gestare amantissimus frater consueverat, digito deferret. Perierat
eo ipso naufragio frater ut ab his, qui eius cadaver in litore reperissent,
gemma ad sponsum ipsum pervenisset. Hunc igitur adolescentem puella ut
primum suum fore sponsum intellexit, intra eius sinum recepta prope exanimata
est collapsa. Ego vero, ut annulum in digito sponsam amplectentis recognovi,
pro fratris dulcissimi desiderio defeci, ut arbitrarer illic adstitisse
omnem et remigum et civium qui advenerant turbam merore nescio magis et
misericordia an gaudii potius atque letitie plenos.
|
|
|